Empower, Engage and Inspire

Nation Building Kong Iruah Tinak

Nation building le state building hi aa lo ngaimi le cawh a foi ngaimi an si. Nation building timi cu holh le ca tuanbia le biaknak ah zapi ihrawmmi si lo ah zaran ihrawmmi “common identity” siloah “national identity”...

၂၂ကြိမ်မြောက် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ လွတ်တော်ရွေးကောက်ပွဲကို လေ့လာခြင်း

၂၀၂၄ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၀ရက်နေ့တွင် ကျင်းပပြုလုပ်သော တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ ၂၂ကြိမ်မြောက် လွတ်တော်ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီမှ အပြတ်အသတ်အနိုင်ရရှိကြောင်း သတင်းတက်လာပါသည်။ ဤရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲပေးနှုန်းသည် ၆၇% ရှိရာ ၁၉၉၂ နောက်ပိုင်း.....

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ၏ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုအကြောင်း လေ့လာခြင်း

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် ‌ရှေ့ယခင်သမိုင်းတွင် မဟာမိတ်များ စုဖွဲ့နေထိုင်တဲ့စနစ်ဖြစ်သော ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း (Confederation)စနစ်ကို အသုံးပြုသော နိုင်ငံတော် ဖြစ်ပါသည်၊ ထိုစနစ်မှတစ်ဆင့် ၁၈၄၈ခုနှစ်တွင်.....

စစ်ကောင်စီ ကျင်းပမည့် ရွေးကောက်ပွဲဟာ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် အကျိုးဖြစ်နိုင်မလား?

မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဗြိတိသျှမသိမ်းပိုက်မီ သမိုင်းနဲ့ ပက်သက်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံသားများအကြား အမြင်မတူညီမူ့ များစွာ ရှိသော်လည်း ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံတော်သည် ၁၉၄၇ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ရက်နေ့တွင် ချုပ်ဆိုသော ပင်လုံစာချုပ်မှ ဆင်းသက်လာသည်ကိုမူ အများစုက.....

Benedict Anderson tialmi "Imagined Communities" Cauk Review

Nationalism kongkau zoh tikah ahram ngaingai a um lo. Soviet Union te pawl hi Communism silaoh Socialism pawl defend an rak duh ruang ah ral an tho i, Germany (1953), Hungary (1956), Czechslovakia (1968), le Afaghanistan (1980) ram pawl hriamnam hmang in an.....

Sunday, November 05, 2023

Operation 1027 Siloah Operation 1027- 3 BHA


Operation 1027 timi cu Myanmar ram ah tlangcung  hriamthlaibuu buu thum a simi, ralkawi unau hna Myanmar National Democratic Alliance Army (MNDAA), Arakan Army (AA) le Ta’ang National Liberation Army (TNLA) nih 2023 October 27 ah an thokmi Kawl ralkap ralhrang dohnak operation a si. Hi ralkawi unau pathum fonh hi, mirang holh in The Brotherhood Alliance an ti i, a tawinak in 3 BHA an ti hna. Hi operation cu a foinak in “operation 1027- 3BHA”ti zong in an auh. Myanmar caan 2023 November 5 tiang ah unau pathum ralkawi (3BHA) he ṭang in Min Aung Hlaing ralkap a domi buu hi Aljazeera tadinca ṭialning ahcun tlangcung hriamtlai phu 7 an si. Irrawaddy media nih cun 1027 operation ahhin KIO, KNDF, PLA le BPLA (Burma People Liberation Army) zong 3BHA he ral an tu cuahmah, a ti. Ralkap uknak in luat a duhmi Myanmar rammi tampi zong nih 1027 cu thazaang an hung pek hna. NUCC, NUG, CNF le adangdang phu hna zong nih 1027 operation cu a biapi tuk i, tha kan pek cio tiah cathanh an chuah cio[i].

Ral Thawhnak Aruang
3 BHA nih an chimmi zoh tikah operation 1027 nih a tlangpi in aa timhmi cu phun li in hmuh khawh a si. Hramhram ralkap uknak hlohding, tlangcung hriamthlai hmunhma ah Kawl ralkap nih dohmi ngolterding, Myanmar ram cu mah te khuakhan lairelnak hram a bunhmi Federal Democracy ram in serding le China le Myanmar rami ah a cangmi online mi hlenthawinak (gya phianh) kong fimṭawlding pawl hi an si. Hi bantuk an i timh tuahmi ruang ah 2021 hnu ah a chuakmi dothlengtu pawl nih operation 1027 cu thazaang an pek cio hna. Dr.Tayyar San nih cun, “operation 1024 nih fiangte in a langhtermi cu Spring revolution le Myanmar mipi duhnak hi zeidah a si timi hi a si ca ah MAH cu kan tei hrim lai” a ti. BPLA biachimnak nawl ngei Ko Lin Lin nih a chim ve mi cu, “Hi operation 1027 ah i telnak caan ṭha kan hmuh ve ca ah kan in uanthlar tuk” tiah a chim ve. BPLA cu Kawl miphun hram bunhmi hriamtlai an si i, operation 1027 ah a biapimi hmunhma pahnih ah ral a tumi le sakhan lami an si ve[ii]. MAH ralkap dohding mipi nih cozah sermi NUG humhim naklei vuanci Yee Mon nih cun, “1027 operation ahhin NUG MOD kuttang in Mandalay PDF le adang PDFs pawl zong ral an tu hna bantuk in kan hawile tlangcung hriamtlai zong an i tel hna. PDFs/LDFs ral an tuknak hi kum 2 a si cang. Hi bantuk caan ah operation 1027 a hun thawh tikah ralhrang cu a cei hma chin ko lai. Hi bantuk sining cu caan ṭha la in PDFs raltukning cu fak deuh in kan i zuam lai, a ti. NUCC zong nih operation 1027 cu lunglomh te in kan cohlan i kan don e, tiah October 29 ah cathanh an chuah ve[iii].

3 BHA hruaitu pathum

Raltuknak Hmunhma
Operation 1027 nih ni (9) chung ral a tuknak ah November 4 tiang ah ralhrang sakhan 106 ṭluk a lak cang tiah Irrawaddy news nih a ṭial. Hi sakan 106 hi atam u cu chaklei Shan ram ah an si hna. Hi hmunhma hi zei bantuk hmunhma a si ti ahcun Myanmar cozah nih China cozah sinah thil a kuatmi 100% chung ah 80% a luhnak lam a si, ti a si. Ahlei in 3BHA nih lakmi chung in Muse township i Phaungsai le Chin Shwe Haw ti pawl hi a biapi mi khuapi an si hna. Chaklei Shan ram ah ralhrang ral an hun sungh tikah chawklet chawkhrawl tuahnak lam pawl zong 3 BHA kut ah a hung phan. Hi lak ah abiapi taktakmi lam Lashio in Muse lam, le  Lashio in Chin Shwe Haw zong an i tel. Cheukhat thawngpang ahcun chaklei Shan ram khuapi Lashio khualipi chung ralhrang sakhan zong hi 3BHA nih an lak hnik ko nain SAC van ral ruang ah an lak kho lo tiah an ti[iv]. Myaelatt Athan nih a ṭial ve ning ahcun Mandalay he a hlat lonak ah a ummi Madaya khuapi ah ralhrang nih ralkap tampi a chap an ti. Aruang cu Mandalay PDFs, Madaya PDF le Sinku PDFs ti bantuk hi TNLA nih raltuk a chimmi hna an si ca ah operation 1027 he zulhdawi in ralhrang tuk an si kho kha ralhrang nih an hngalh ca ah an I timh tuahmi a si lai ti an zumh.

Operation 1027 aa thawknak hmunhma

China Dirhmun

China i Myanmar kong he pehtlai in a duhmi cu Myanmar ram ah raltuknak um loin China sipuazi pawl hlan bantuk in a kal khawhding kha a si. Nain, uknak lak hnu ah Myanmar le China ram ri MAH ralkap uknak hmun Kokang peng, Shan State Special Region 1 zong in theihmi hmun ahhin online mi hlennak (Kawl nih ကျားဖြန့် an ti) a karh tikah China a thin a phan. Cuaah, 2023 May thla in October thla karlak ah China ambassador nih SAC cu voi 8 leng “ gya phianh” fimṭawl ding a fial hna. Ahlei in 2023 May thla chung ah China ramleng lei vuanci zong nih Naypidaw a phan i “gya phianh” ṭha te in na kuri ahau tiah a chim bantuk in, 2023 July thla zong China cozah aiawh pakhat zong nih Naypidaw ah “gya-phianh” kong ah SAC cu pressure fakpi in arak pe. Nain, caan saupi SAC nih thiang hiarhiar in zei hmanh a tuah kho lo. 2023 October 1 a phak tikah China nih Kokang mirum (10) gya phianh he an i pehtlai tiah a tlaih hna. 2023 September 6-7 ah Myanmar ram tlangcung hriamtlai ah a nganbik a simi Wa timi UWSA nih  gya phianh a tuahmi China minung 1200 a tlaih hna i, China cozah sinah arak kuat hna. 2023 October 7 ah Kokang nih China mi 380 cu gya phianh an tuah tiah an tlaih ve hna i, China ah an kuat ve. October 27 ah 3 BHA nih 1027 operation an thok. Cu tlawmpal ah China humhimnak vuanci cu SAC zungchok umnak Naypidaw ah a zuang, gya phianh ṭha te in an fim tawl lai tiah SAC cu a va chimh ṭhan. Hi bantuk thil sining cuanh tikah Shan ram ah gya phianh a um loding hi China cozah nih a duhmi a si kha pakhatnak ah a lang. Nain, cucu a duhmi cu SAC nih a tuahpiak kho lo tikah China ram ah chiatnak a karh. Cucaah, China nih  atu lelek SAC cu arak rat hnawhnak hi a si. Khattelei ah, UWSA le Kokang te nih ramkhel an i celh ve i, SAC nih a tuah kho lomi cu gya-phianh ah aa telmi China pawl tlaihnak in an thok. China mi tampi cu an tlaih hna i, China cozah sinah an ap hna. Unau pathum 3 BHA zong nih an thanhmi cathanh ah a biapi ngai in an ṭialmi cu “gya phianh” lohter hi a si. Cu a si ca ah operation 1027 kong ah China dirhmun hi kan zoh tikah a biapi mi cu “gya phianh lohter” hi a si. Operation 1027 aa thok hnu 2023 October 31 ah SAC nih “gya phianh” cu ka hloh dih lai tiah a ti ve tikah nihin Myanmar ramkhel ah China duhnak zulh a biapit ning hi hmuh khawh a si. SAC nih maw China a lung a tlinhter khawh lai, 3BHA nih dah ti cu cuanh rih ahaumi a si hnga. Phundang deuh in vun chim ahcun operation 1027 in China bawmhnak cu SAC nih maw siloah 3BHA nih dah an an co hnga[v]? Silo le, China duh bang SAC le 3 BHA hi remhdaihnak an tuah kho hnga maw?

MAH ralkap nih an tlaihmi gya phianh sualnak a tuahtu Chinese pawl China cozah nih kalpi lio

Zei Bantuk Result Dah A Chuak Kho?

Ramkhel thiamsang pawl nih an ruahmi lakah aa khatmi ruahnak pakhat cu SAC ralkap cu ral an tuknak kum 2 a luan cang ca ah an ba cang. Ralkap thazaang zong an zor ca ah van raltuknak deuh hi an i bochan ko lai ca ah 3 BHA le mipi dirpinak hi a biapi lai, an ti. An chim duhmi sullam cu 3 BHA le mipi dir ṭinak ṭhawn ahcun SAC sunghnak a si ko tinak kha a si[vi]. Cucaah, 3 BHA power hi a biapi ngai khan ah a cang. 3 BHA ralkap thazaang hi kan zoh tikah MNDAA nih hin ralkap 7,000 +, TNLA nih ralkap 8,000+ le AA nih ralkap 30,000+ hrawng an ngei[vii]. Cu lengah KIO, KNDF, PDFs, PLA. BPLA ti bantuk ralkawi hna zong nih operation 1027 ah an hun i tel cio tikah ralkap thazaang ṭhawn ngai dawh an si. Cucu ni 9 chung in an lakmi ralkap sakhan 106 a sinak in hmuh khawh a si ko. Khatlei ah, ralhrang ralbawibik Min Aung Hlaing nih cun Shan ram buainak cu ka fim tawl colh lai tiah fiang te in a chim ve. Arakan ram ah siseh, Mandalay peng Shan ram ral aa thoknak he aa naihnak ah ralkap thazaang a chap duahmah ti zong hmuh khawh a si. Nain, zeiṭluk a ṭhawn rih hnga ti bal fiang in hngalh lo in ruahnak cio in chim a si tikah a fiang in hngalhmi a um lo. Nain, a fiangmi cu ralhrang cu ral an tuknak a sau cang timi hi a si. Ramkhel thiamsang pawl nih an chimmi pakhat cu Myanmar ram pumpi ah SAC doh ral thawhnak hmunhma a tam tuk ahcun SAC ralkap an i phazo lai lo ca ah an sung kho timi a si ve.



References: 

Share:

Sunday, October 01, 2023

Saya Sailo Thang Cawnpiakmi Note Tlawmpal

 Day I (Phakni), Cawnpiaknak II

1.     Jesuh nih a tihbik cu a pa Pathian nih kal takmi si sualding hi a si. Thihnak kha a si lo. Nungak le tlangval aa uarmi an i then tikah zeitluk in fahnak a tuarmi nih an tuar. Jesuh le Pathian cu an rak i dawtnak, an rak um ttinak, taksa khat an sinak a sau tuk cang ca ah Jesuh nih a pa nih a kal tak sual ding kha arak ttih hringhran.

 

2.     Jesuh Khrih nih sualnak a kan ngaihthiam timi cu a luancia caan i kan sualnak le hmailei in kan sualding (khomi) vialte a kan ngaihthiam khi a si. Kan i tlak ruang ah le kan hlawk ruang ah Pathian nih a kan khamhmi a si hrim lo. A kan dawtnak ruang tu ahkhan a si. Cucaah, Pathian nih kan sual kha hmu lo in Jesuh kha a hmuh cang ca ah kannih Jesuh thawng in kan thiang cang.

 

3.     Minung dawtnak cu ri a um. Aa tlakmi ca ah nunnak pek in dawtnak langhter a si. Example, CDF ralkap hna nih Chinram le Chin miphun a kan dawt ca ah nunnak pek in ral an doh. 

 

 

Saya Sailo le The Chan


Day 2 Night Service

“Zumhnak le Tuahsernak”

 

Lungthin thar -> Duhnak Thar-> Sining Thar -> Innthar -> Nunthar
Eze. 36:26           Gal 5:17:1

1.     Passive Vs Active: Passive timi cu rian ttuanpiak kha a si i, Active cu mah te in rian ttuan kha a si ca ah Pathian dawtnak timi cu Passive a si. Nain, Pathian he aa pehtlaimi Khrihfa nun cu Passive le Active nun aa fonhmi Pathian nih tuahpiakmi le mah te in Pathian naih hi an si.

2.     Nu le Pa Khrihfa sinak in Khrihfa si beh colh a si kho lo. Zumhnak timi cu pumpak he aa pehtlaimi a si.

3.     Bible kan rel khawh lomi cu Pathian kan duh taktak lo ca ah a si. Lai phungthluk ah “duh lo ahcun a hla, duh ahcun a nai” an ti. Zaan ttim pa 2 tiang phone kan tuai zong hi, phone deh kan duh ca ah a si. Phone deh kan duh tuk ca ah mit kuh sacrifice kan tuah. Kan duh lomi ca ah mit kuh in sacrifice kan tuah kho lo. Korea zong ah zei ca ah bible na rel lo ti ahcun ka busy tuk kan ti theo lai. Nain, kan duh taktak ahcun caan kan pek ko lai.

4.     Bible nih hin Pathian hi zeidang nakin na duh deuh ding a si tiah a kan cawnpiak. Thil dang he duh tti awk a si lo. Thil dang duh tuk ruang ah Pathian kal tak ding zong a si lo.

5.     Kei (Sai Lo Thang) zong hi Pathian ka duh hnu ahcun hlan i ka rak kal tawnnak siloah caan ka hman tawnmi vialte ka kal tak khawh. Kan i ceih tawnmi bia hna (zer kong, mi that lonak, etc…) nih khan ttim nih taksa a chunh bang a kan chunh, ka celh ti lo. Cu ti ka thlen hnu cun thlacam nun tu ah kaa lawm.

6.     Na dl nih byheart in a chimmi, chim lengmang in in chawn sehlaw ni tlawmpal ahcun na thin a hung bak lai. Cu bantuk in, byheart (pungteni) in thla kan cammi zong hi a tha hnga maw, Pathian nih a duh hnga maw? Thil cu kan duh tuk tik ahcun caan a liam manh hmanh kan hngal tawn lo. Khi bantukin Pathian he i hawikom caan ah caan a dih hngal lo in kan um maw?

7.     Khrihfa nunnak ahhin kik ah kik, lum ah lum in kan um awk a si. Khrihfa si tung i, Sehtan biami ttluk te hna si ding cu a si awk a si lo. Khrihfa si ahcun Khrihfa bak si ding, Sehtan biami si ahcun Sehtan bak biak ko ding a si.

8.     Innthar timi cu thih hnu in vanram khi chim duhmi a si. Vawlei nunnak ah har le fee in kan ttuan nain innthar ah a kan luhpi khawhding mi an um te lai lo. Cucaah, na innthar ca ah zeital na tuah deuh ding a si ko lo maw?

9.     Nunthar timi cu ser thar timi a sullam a si. Lungfim lo lioah rawl chia duh khawh a si nain lungfim hnu ahcun lung fim lo lio i rawlchia kha zeitin hmanh in kan duh ti lai lo. Cucu nunthar kan ngeih ca ah a si. Dl thar kan ngeih tikah dl hlun sin kan kir duh ti lo bantukin Jesuh hi kan dl thar a si ahcun kan dl tthing a simi sinah kan kir duh nemmam ti lai lo.

10.  Pathian nih thlacam thiam nakin lungtak te in thlacam hi a duh deuh. Peter kha ti a pil bak ah “Bawipa ka chaang” a ti ko, kaa thum bak a si ko. Laimi kan pa le cheukhat bantukin caam sehlaw ti ah a pil diam ko lai.

11.  Pathian nih a auh lomi zumtu pakhat hmanh an um lo.

12.  Pathian nih kanmah zumtu hna hi Pathian a nung komi timi langhtertu ding ah vawleicung ambassador ah a kan chiahmi a si. Kan hawile hrukmi angki dawh kan hmuh tikah khoikaa ah na cawk tiah kan hal colh tawn hna. Cawk kan duh colh lai. Cu bantukin Khrihfa nun na ngeih ahcun zum lo tu hna nih na nun bantuk ngeih kha an duh colh ve lai. 

13.  Thlarau ral a dohmi kan si. Kan ral nganbik pathum hna cu vawlei phung tha lo, Sehtan party le keimah (pumpak lila) hi a si.

14.  Zum lo tu nih cun thil an tuahmi a result kha an ttih. Nain, zumtu nih cun Pathian nih kaltak kha kan ttih deuh. Zumtu na si hnu ahcun Pathian nih an dirpi lai, sualnak lam in luatding an dawh lai. Cucu sualnak in luatnak na ngah khawh nakhnga ahcun Pathian lei karhlang chin kha ahau.

15.  Zumtu hi zum lo tu nakin kan ral a tam deuh. Cucaah, zumtu hi biatak te in nun a hau. Ral tuk tikah daithlag in ih thlawrh in ih ahcun ral sung khawh a si. Cu bantuk in zumtu kan nun zong ah um tlawrh in kan um ahcun Sehtan sinah ral kan sung kho.

16.  Sehtan hi full time in rian a tuan. Cucu zeitindah part time Khrihfa nih a tei khawh lai. Cucaah, Part time Khrihfa si ti lo in full time Khrihfa si i zuam hna usih.

17.  Nizan rawl kha caan sau i rinh awk a tha lo. Pathian bia kha voikhat hngalhmi i rinh awk a tha lo. Nitin a thar in ei than aherh.

 

 

Day 3 Cawnpiaknak, Khrihfa Nunzia hi Zeidah A si?
9:30am – 12:00 pm

 

1.     Khrihfa nun nih aa timhmi cu Jesuh Khrih lawh chinchin ding a si. Zei ruang ah dah hawikom ttha lo kal tak aherh ti ahcun Jesuh mui lawhnak ca ah pumpak kha that tlonak or Jesuh he i hlatnak a chuahter ca ah a si.

2.     Kan nunnak ah thathutnak, mi kong ceih duhnak, thil nih suainak, tbk thil tha lo nih Jesuh hi a huh ahcun na nun a nuam lai lo. Jesuh nun a len khawhnak ding ahcun cucu hna cu kal tak aherh.

3.     Khrihfa nun hi mah te lawng in zulh khawh a si lo. Pathian zong thum komh Pathian a si bantuk in kanmah zong hi midang he fellowships tuah aherh. Pa le Fa cu an i lawhnak a tampi, an i lawh lo bak ahcun cucu lunghrinhmi (a fa a si men lai lo tbk) an si kho. Cu bantukin Pathian fa kan si tikah Pathian he kan i lawhding kha aherh hringhran. Kan i lawh lo ahcun cucu Khrihfa taktak siding lunghrinhmi kan si kho.

4.     Kan Pathian cu a tha thumi a si lo. Rian a tuan pengmi a si (kanmah kong ruat in zaan hngilh lo in rian a tuan lengmang). Zarhkhat ah nikhat te lawng aa din ve.

5.     Jesuh cu kan lawyer (aiawhtu) a si. Sualnak kan tuah sual tikah apa sinah a kal I, kapa hi pa sualnak cu ka thisen in ka tawl cangmi a si tiah a chim lengmang. Jesuh cu case a sung bal lo ruang ah a fale kannih cu kan sual thianter than kan si lengmang ko.

6.     Mi hmai ah a tha ngaimi i si ter tung nain, mi hmuh lonak hmun ah fel lo ngai ahcun cucu mah le mah tuahsernak in ihlen a si. Pulpit cung lawng ah Pathian hngalh ding a si lo, kan umnak kipah Pathian a um hngalh in amah thangthat ah i khah (Same action) si aherh.

7.     Sianginn thawknak bell thawng cu “hna a chet”, sianginn tinnak bell cu “theih a nuam tuk”. Cucu kanmah nih kan lakmi kan lungthin ningcang ruang ah a si. Cu bantuk in Pathian sinah nan i pekchan (thawhlawm, puai, thawngtha) tikah na nunning he aa kaih lomi siloah lih le hrawkhrol in na chim ahcun cucu Pathian ca ah  “ngaih a nuam lomi” bell bantuk a si ko. Fih a nung, a tha bak lo.

8.     Pathian nih thinhung ter a kan duh ko. Nain, kanmah nih midang thinhung ter ding kha a kan sianh lo, a kan duhpiak lo. Nan thinhunnak ni tlakter hlah u. Thinhunnak nitlak ter lonak ding ah aherhbik cu kanmah nih kan ngaihthiam khawh lo ahcun Pathian tthawnnak auh aherh. Ngaih thiam khawh hlan chung, ih lo in thlacam ding a si ko.

9.     Ca i zuam bu in degree a ngahmi cu ca fir bu in degree a ngahmi nakin a degree kha a sunglawihter deuh ko lai. Cucu a re a rak theihnak, a rak pechanmi ruang ah a si. Cu bantukin vanram a kaimi zumtu ciocio ah Leicung ah zumtu sinak fakpi in a rak langhter ciami, re a theimi cu adang zumtu nakin an sunglawi deuh ko lai. An i lungsi deuh ko lai.

10.  Nihin kan i silnalhnak  (excuse) cu hmailei kan i ngaihchihnak a si te lai. Cucaah, hrut ti lo in i zuam hna sih. Pathian he thangthat zungzal ding I zuam hna usih.

11.  Bawipa nih kut ke tlamtlin lo a hmannak a ruang cu amah sunparnak langhter a duh ca ah a si. Jesuh aa bochanmi cu an sunglawi i, nunnak sullam an ngeih. Nang zong Pathian hruainak zoh lo in nangmah te in na kal ahcun na lo ko lai. Pathian sunparnak zum law, na lawh a tling lai I, Pathian sunparnak a lang ko lai.

 

 

Thlacamnak

1.     Kan thinlung chung a ummi te kan phuanmi kha Pathin duhmi a si, thiamter, cawithlir len ahau lo.

2.     Thlacam timi cu Pathian duhnak kha zei a si ti hal a si. Kan herhmi tu kan hal ding a si ko. Kan halmi a kan pek lo ahcun “no” tinak a sullam a si ko. “No” timi answer cohlan khawh hi zumhnak fek a si. A lungsau deuh sehlaw, ka hal deuh seh ti a duh ca ah caan sau deuh pek in thlacam aherh caan zong a um.

3.     Thlacam a muru cu Bawipa ka duhnak tlinter ko ti si lo in Bawipa na duhnak tlinter ko ti a si.

4.  Taksa damnak  ca ah doctor he appointment na tlolh bal lo bantuk in na thlarau damhnak ca ah Pathian he appointment tlolh hlah!



 * Hi cawnpiaknak cu Avoi (6)nak Chin Mission Church Chuseok Campaign I Saya Sailo Thang chime ka fianning in ka note a si. Full version cu kaahin a um: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091530107609.

 Ahmun: Green Youth Hostel, Ni thla: 2023 September 28 – October 1, Short Note by Salai Chan Bik Ceu, www.thechan.education



**  Riandang herh tete he aa ton sual caan a um ca ah Saya Sailo Thang a cawnpiaknak full in ka ngai kho lo. A cung i ka langhtermi cứ ka ngái cân te in note ka lakmi tete an si.



------

The Chan


Share:

Monday, September 25, 2023

“Ṭluk Ruannak, Thleidannak le Democracy”

Vawleicung political scientist pawl nih an chim ning ahcun “equality” timi ṭluk ruannak le inequality timi ṭluk ruan lonak kong he pehtlai in zumhning a tlangpi in paruk a um an ti. Cu hna cu;

  • Ṭluk ruan lonak cu hman thiam lo ahcun a chia hru i ṭhat lonak a chuahter.
  • lukruannak hi a biapi bik tuk. Zei bantuk result a chuahpi lai timi nakin a hram thawk in equality ser kha a biapi.
  • Ṭluk ruan lonak cu a ttha lo hringhran.
  • Ṭlukruan lonak cu a tha lo a si lo, a dingfel lo (unjust)
  • Hlan lio ṭluk ruan lonak nih chanthar (nihin) ah inequality a hrin.
  •  Dinfel lonak le i thleidannak nih tlukruannak a muihter i, ṭluk ruan lonak a chuahter.

Scanlon’s an timi pa nih cun inequality doh a hauhnak cu atanglei bantuk in a langter.

  • Status: Inequality can be objectionable because it creates humiliating differences in status.
  • Control: Inequality can be objectionable because it gives the rich unacceptable forms of power over those who have less.
  • Economic Opportunity: Inequality can be objectionable because it undermines equality of economic opportunity.
  •  Political Fairness: Inequality can be objectionable because it undermines the fairness of political institutions.
  • Equal Concern: Inequality can be objectionable because it results from violations of a requirement of equal concern for the interests of those to whom the government is obligated to provide some benefit.
  • Economic fairness: Inequality of income and wealth can be objectionable because it arises from economic institutions that are unfair.

Sihmansehlaw, Martin O’Neil ti bantuk mifim hna nih cun a cung pakhatnak i langhtermi lakah number 3 “ṭlukruan lonak cu a ṭha lo” lawng hi a cohlan. A chimmi cu zei a si paoh ah ṭluk ruan lonak nih cun thil ṭha lo lawngte a chuahpi, a ti. T.M Scanlon nih cun “ṭluk ruan lonak a ṭhat lo” dan cu pathum in a then; ṭluk ruan lonak nih cun (1) sifahnak le thih lonak a chuahter, (2) status (dirhmun) i dannak a chuahter le (3) Zatlang le ram ah cohlan awk a ṭha lomi power ngannak le, cu power nih duhning paoh in uknak a chuahter kho, a ti. John Rawls an timi pa bal nih cun ṭluk ruan lonak nih (1) Minung nih kokek thil ngeih khawhnak kha hna a hnawh (2) zatlang le veng or dirhmun ah i khah lonak a chuahter (3) A nganmi siloah zatlang buu pakhat nih uknak le rial dipnak a chuahter, a ti ve. Thomas Nagel an timi pa nih a chim ve mi cu ṭluk ruan lonak nih hin (1) pakhat le pakhat karlak ah respect a um ter lo (2) nunzia aa dangmi a chuahter, a ti. A cheukhat pawl nih cun ṭluk ruan lonak hi “moral feeling” in arak chuak khomi a si an ti. Bianabia ah, Hringtu nu nih a fale pahnih ca ah angki a cawk. Nain, upa deuh cu branch tha The North Face a cawkpiak lio ah a hniangpa cu branch um lomi a cawkpiak. Hi bantuk “ṭluk ruan lonak” nih a fapa hniang lungthin ah “Zei ruang ah a si hnga”, ka nu nih a kan thleidan ti bantuk ruahnak a sem kho. 


Ṭluk ruan lonak le Tlukruannak kong ah Zeitindah Khua an ruah kun?

- Kokek idannak cu a tha ko. Siloah, a tha lo e.


Pa le nu cu kan chuah kaa in aa dangmi kan si ko ca ah kan covo zong aa dan ding a si ko. Zatlang zong ahhin a rum deuh an um lo ahcun a si kho lo. Sifak ca ah a ṭha hnemmi company/dawr ti bantuk a ser khotu mirum deuh a herh ve ko lo maw?

Zalonnak (Liberty) vs Tlukruannak (equality)

_ Liberty le equality hi zeitin kan balance ter lai?

 Pumpak or zatlang buu nih liberty a ngahnak thawngin equality a rawk kho i, inequality a chuak kho. Moral feeling ruang ah fapa hniang nih liberty duh in a nu nih a upa tluk in a ka daw lo tiah lamdang kawl sehlaw zeitin a si lai? International equality a chuah khawh nakhnga zei ruang ah ramdang mirum pawl nih ram sifak i, mi harsa pawl hi an ngeihmi tampi thap in an bawmh lo ti ahcun “ahau theng lo timi moral feeling” ruang ah a si. Si cun, equality hi a ṭha dih hnga maw? Siloah, global ah equality um sehlaw ti ahcun vawleicung cozah buu pakhat ahau lai tinak maw a si hnga? Zatlang le veng ah angki color aa khatmi i hruk dih peng sisehlaw tah? Siloah, sang le veng ah mah le inn kip ah rawl chuan lo in sang ah eimi i khat ding ah rawl chuan ṭi si hna sehlaw tah? Cucu equality cu a ṭha hnga maw? Hi zawn ahhin a cheukhat nih cun inequality hi a ṭhatnak a um ve ko, an ti ve.

Taylor Swift nih bus driver pa bonus dollar sing 1 a pekmi nih a langhter mi cu vawleicung a bik in tulio U.S ah zeitluk in dah inequality a um timi a a si. Phundang in, cungdot minung or phaisa ngeih nih tangdot minung cu an uk hna siloah an influence hna timi a lang. Phundang in dotcung khuasa minung sin in tangdot minung cu equality a um lo ruang ah “Liberty” an hmu kho lo, tinak a si. Fiang deuh in chim ahcun Boss nih a rian ṭuantu cu zarhpi ni ah rian a ṭuan ter i, rian phuah lai ṭih ahcun rianṭuantu pa nih cun a huam lo bu in a boss pa bia cu a ngaih__ a hnee. Hihi a si awk a si maw? Minthang hlasa nih show an tuah tikah ticket $ 100 in zuar ding cu an cawk tuk tikah master ticket timi phun an ser i, $ 100 leng in an zuar hna. Acheu khat nih cun VIP ticket an ti. Hi nih show a zoh ciocio mi karah i khah lonak le ṭhleidannak kha a um ter. Hi bantuk hi a ṭha ko, kan ti lai maw? A si ahcun, economic lei inequality cu kan doh ahau maw?

Equal Concern

A khat lomi buu siloah aa khat lomi minung nih thil pakhatkhat kong ah ṭluk ruan lonak an ton tikah ṭluk ruan duhnak lungthin an ngeihmi khi “equal concern” an timi phun cu a si.

Vawleicung A Uktu Cozah cu Zei Ruang ah Aherh Anti Hnga?

Nihin vawleicung kan zoh tikah a cheukhat ram cu an chan a sau lio ah a cheu khat cu chan lailing ah an thi. A cheukhat ram cu ei thaw in an um lio ah a cheu khat ram ahcun mang ṭam a tlung. Nihin vawleicung life expentency kan zoh tikah a sangbik Monaco (87), Hongkong (85) a si lioah  Chad le Nigeria cu (54) lawnglawng an si. A sullam cu ram cheukhat ahcun tuan te in an thih lioah ram cheukhat ahcun sau deuh nun a si timi a si. Ram cheukhat i, life expectancy a niamnak cu aherhmi institution ṭha an ngeih lo ruang ah a si, an ti.

Zei ruang ah dah ram khat le ram khat karah ṭluk ruan te in um aherh timi kong ah an chimmi cu; nikhua rawhmi dohnak “climate change” hi ram rum lawng nih a tuah khomi a si lo. Ram sifak zong nih a tuah ve ahau. Sinain, ram sifak nih ram rum he an  i dannak ruang ah ram rum bantuk in thil a tuah khawh lo tikah “ozone a kangh cu maw, kan zoh sawh kun hnga” a timi an um. Cu bantuk in, vawlei ah aa pharhmi virus; covid, HIV ti bantuk hi tuchan ahcun vawleicung ah rang tuk in a karh tikah ram pakhat i, a dam khawhnak cu vawleicung i a damnak bantuk in a si ve cang ti, a si.

Law

Phung nih hin ṭluk ruan lonak, sal zuatnak ti bantuk hi tampi a kham khawh. US ahcun “The New Jersey Constitution” kha phungser buu nih an rak tuah i, hngakchia kum 5 in kum 18 tiang ah man lo in sianginn an rak kai kho. A sullam cu ṭluk ruan te in sianginn ca cawnnak an tuah. Sinain, hlan deuh lio ahcun minak pawl cu an si zong a fak deuh i, an rak namneh hna ruang ah law nih ṭha te in a kilveng kho hna lo. Bianabia ah, mi tukthahnak a um tikah misual cu sual puh an tong theo tawn. Sual puhmi cheukhat cu lawyer hlan kong ah rikhiahpiak te pawl an tong. Cu lengah, acheukhat ram ahcun sianginn sernak, lam ser le lam remhnak, biakinn saknak, sizung saknak tbk public service kong ah ṭlukruan lonak a um tikah an comi aa khat ti lo. Cucaah “equal justice under law” ti hi a hung herh. Sinain, hngalh awk aherhmi cu cozah nih a tuahmi paohpoah hi mipi nih direct in ṭhathnemnak a pe dihtu an si tawn lo. Cucaah, tuahmi thil kha a biapi ve. Kan ram ahcun ralkap sakhan nan sa, annih ram ah nan sak ṭung tin buai awk a ṭha lo.  

Phungphai kong ah buainak a ummi cu phungphai ah ṭha te in thleidannak or ṭluk ruan lonak um lo ding aa ṭial ko bu ahcun rian ṭuantu hna nih rian an ṭuan tikah phungphai zulh loin an ṭuan tawn. Cucu i, a result nih ṭluk ruanlonak kha fakpi in a chuahpi tawn. Hi bantuk ruang ah ṭluk ruannak duh ah i thahnak ti bantuk violation a chuak kho. Siloah, tupung thawh i, ral thawh ruang ah mi tampi thihnak le innle lo kanghnak ti bantuk tiang in a chuak kho.

Status Inequality

Thleidannak “discrimination”: Miphun, Nulepa, Biaknak ti bantuk in anih or annih hi cucu an si i, annih hi an chia, annih hi hnam ei, annih hi mifir ti bantuk cuai thlainak in a chuak. Hi bantuk thleidannak ngeih ruang ah thil ṭha tampi sungh khawh a si lengah i remhnak ti bantuk a zor ter kho. Minung le minung karah a biapi deuh le a biapi deuh lo ti bantuk in hmunhma pahnih (level) aa sem kho fawn. Sifaknak le rumnak kong zong ah mi sifak deuh cu an ngeih lo deuhmi ruang ah nehsawh khawh an si ca ah Adam Smith timi pa nih cun economics lei inequality hi doh aherh ngaingai. Ahlei in ngeihchiat i dan ruang ah minung pakhat nih mi tluk lo in ningzah a tuar caan (hruk aih mi ṭluk lo tbk) hrimhrim ahcun doh aherh tuk ve a ti.

Ci timi tuluk nu nih cun economic lei ṭluk ruan lonak nih sifaknak phunthum : subsistence poverty, status poverty, and agency poverty a chuah ter khawh a ti. Acheukhat nih cun ro comi sinak zong nih hin ṭluk ruan lonak hi a chuah ter ve fawn ca ah hlan lio i, arak ummi ṭluk ruan lonak zong hi chanthar ah buainak a chuahtertu a si, an ti ve. Acheu khat ve nih cun talent ngeih te pawl zong nih ṭluk ruan lonak a chuah ter ve, an ti. Nain, biahalnak cu talent hi kan doh awk maw, doh lo awk a si timi kong ah zaran hnatlaknak a um lo. A ṭha mi talent a si ko ahcun cohlan awk le, a ṭha lomi ahcun doh awk maw? A si ahcun a ṭhat le ṭhat lo cu zeitin kan zoh kun lai a fiang lo.

Kan peh ṭhan te lai.
________

2023 September 25
Ca cawn nikhat ni
Seoul, South Korea.

Share:

Search