
IntroductionNihin Myanmar ram ah secular state in democracy hrihhram hmang in federal kan ser lai ti hi timhmi a si. Secular state timi cu biaknak hram pakhat bunh in sermi ram a si lomi kha a si. Secularism in a rak rami a si. Secularism timi cu biaknak he pehtlaihnak a ngei lomi tinak a si. Fiang deuh in chim ahcun cozah pakhat kha biaknak cung ah aa hngat lai lo timi sullam a si. Soceity chung ah biaknak tampi an um i, cu biaknak hna cu state nih tlukruanak a pek hna tinak kha a si. Ahlei in biaknak pakhat kha cozah nih cawihler a si lo tinak a chim duhmi cu a si. Nihin ram tampi cu secular state an si hna. US le France le Turkey i secular state an sining hi zoh tikah phun hnih in chim khawh a si. US cu “passive secularism” an si i, public ah thlacamnak te hna a onh ve. Sihmansehlaw, France le Turkey ahcun “assertive secularism” an hman ca ah public ah biaknak pakhat hmang in aukhuan kha an khamh. Turkey ram ahcun Muslim pa ngakchia nih i chinh tawnmi Muslim hmelchunhnak luchin kha public ah chin lo ding an kham. Nihin Myanmar ram ah tuah cuahmi peace process ah secular state kong cu fiang te in an ṭial. NCA Chapter 1, (e) ah atanglei bantuk in an ṭial.
“Establish a secular state based on the principle of the separation of religion and
state in order to avoid abuse of religion for political interests.”
Hi bantuk a si ca ah secular state kong he pehtlai in zei bantuk ruahnak dah a rak um i, secular state a si ahcun biaknak ah zei bantuk a um kho tbk kong ka rak ṭial lai.
Secularism Hrihhram
Nitlaklei ram ah secularism a chuahnak kong ah Copson nih cun tihin a rak chim, “Roman Catholic Church nih ramkhel ah nawl a ngeihnak kha hrawhpiaknak nih state le church adangdang te um ternak (separation of church) kha a hrin” tiah a rak ti. Catholic nih political ah nawl a ngeihnak zor ter kha revolution pakhat cu a rak si, an ti. US le France ram cu ahmasabik secular state an si, Turkey zong ah “Islam cu Turkey i state religion” a timi cu 1928 ah an hnawn. Gandhi nih 1927 India ram ca i a chunmang cu tihin arak chim.
“Biaknak vialte rian ṭuan ti, tluk ruanding” ti a rak si. 1949 kum Gandi cu Hindu nationalist nih a thah hnu ah Indian Constitution ah “secularism” an sinak kha an telh. 1976 ah tling deuh an bet1. Secularism biafang bal hi cu 1851 ah George Holyoke nih a rak hmannak in hman a si, an ti. Holyoke nih a fianhmi Secularism cu atanglei bantuk in a si.
Secularism is not an argument against Christianity, it is one independent of it. It does not question the pretensions of Christianity; it advances others. Secularism does not say there is no light or guidance elsewhere, but maintains that there is light and guidance in secular truth, whose conditions and sanctions exist independently, and act forever. Secular knowledge is manifestly that kind of knowledge which is founded in this life, which relates to the conduct of this life, conduces to the welfare of this life, and is capable of being tested by the experience of this life2.
Secularism le Democracy Aa Tlaihning
Democracy ah sovereignty, freedom, liberty, equality, hi a bia ngaimi an si. Society cu mi pakhatkhat fonh in sermi mibuu umnak a si tikah zatlang nun a nuam khawh nakhnga ah aherhmi cu freedom, liberty, equality hna hi an si. Cu ruang ah democracy le secularism cu ground level a simi society ah an rak i tong ti khawh a si. Society pakhat nuam khawh nakhnga biaknak pakhat lawng nan biak lai ti ahcun an duh lo tikah a buai kho. Cu ruang ah cozah nih democracy nih a ngeihmi biaknak kong ah pumpak kha freedom, liberty, equality a pek hna herh. U Nuh nih 1961 ah Buddhist biaknak cu Myanmar ram i state religion ah a thanh ruang ah Myanmar ram ah Khrihfa le adang Muslim, Hindu tbk thleidannak a rak um ruang ah buainak fakpi a chuak. Hi ruang KIO cu ralhrang an rak tho phah.
Khrifa tampi nih Jesuh nih a rak chimmi, “Then give to Caesar what is Caesar’s, and to God what is God’s.” ruang ah biaknak cu biaknak a si i, uknak cu uknak a si tiah a
cohlangmi zong an rak karh3.
Secular regimes phun 5
Scholar tampi nih secular regimes cu phun nga in an ṭhen. Aliefendiolu nih cun atanglei bantuk in alanghter.
- Secular governments: Ram pumpi nawl ngeihnak cu ram pakhat ta a si i, pathian pakhatkhat ta a si lo Ahlan theocratic regime chan ahcun ram pumpi nawl ngeihnak cu pathian pakhatkhat sinah a rak um. Eg, Ottoman Empire chan ahcun cozah doh cu pathian doh he aa khat.
- Religion le State Danter: Biaknak nih cozah hna hnawhter lo. Zulhphung le phungphai kha biaknak pakhatkhat hram bunh in ser lo kha a si.
- Secular regimes cu religion kip sinah neutral a si: Ram pakhat nih biaknak pakhat kha cawi in state religion ti bantuk thanh a um lo. Siloah, biaknak pakhatkhat cozah nih thapek hlei in kilvennak a tuah lo. Minung tampi nih an biakmi cio kha phung tang ah tlukruannak a pek. Fiang deuh in chim ahcun biaknak ah equality a um.
- Education ah secular phun hman a si: Sianginn ah biaknak hramh bunh in ca chimh a si lo. Science le logic tu hman a si.
- Secular regime cu pluralism ah hram aa bunh: Cozah nih biaknak vialte le an biakning vialte kah respect a pek4 .
Secular State ahcun Religion ca ah zeidah a hlawk lai?
Freedom of religious a um
Zalong te in biak khawhnak a um lai. A duhmi nih Khrihfa ah an i thial kho lai. A duhmi nih Buddhist ah an i thial kho lai. Biakinn sak a duhmi nih an sa kho lai. Pura le Palin tuah duhmi nih a tuah kho lai.
Buddhist tanhhlei, Khrihfa namneh a um lai lo. Khrihfa tanh hlei Muslim nam neh a um lai lo. An i khat dih lai. Cozah nih biaknak pakhat kha financial support a pe lai lo. Biana ah, Than Shwe chan natalah cu cozah nih financial support a rak pek. Khrihfa cu biakinn saknak hman biaknak min in an rak pe lo. Kha bantuk kha secular state ahcun a um ti lai lo.
Sianginn ah biaknak pakhat cawisannak ah an biakning cawn a um lai lo. Myanmar ca cawnning ah saya/ma te room ah an rak luh tikah kut te tuah in Buddhist nunzia rak tuah ter a si. Kha bantuk kha secular state kan si cun a um ti lai lo. Biaknak sianginn a si lomi ahcun biaknak he aa pehtlaimi nunning hman ter a si lai lo. Saya/ma nih biaknak pakhatkhat hmang in class thawk hlan thlacamnak a tuah lai lo. Biaknak sianginn a si lo ahcun biaknak pakhat sianginn ah cawisan kha secular state nih a duh lo5.
Biadonghnak
Secularism kong chim tikah mi tampi nih biaknak a dohmi phung an chim tiah an ruah. Secularism cu atheism timi pathian um lo timi phung ah an rel. Hi bantuk cu secularism a thei lomi sin in hmuh khawhmi an si. Aluancia kum zabu kum 2/3 in kan zoh ahcun secular state pawl cu secularism ruang ah secular state a si lomi nakin an rak ṭhang deuh. Eg, Arabia, Indonesia cu kokek an rum ko nain an than a nuar6. Nihin vawleicung ram tampi kan zoh tikah secularism an cohlan i, biaknak ah zalennak, duhmi biak khawhnak an co cang7Secular State list zoh . Cucu democracy ram tang ah a um hrim aherh. Aruang cu democracy freedom, liberty le equality a duhmi a si ca ah a si. Communism i a concept cu “mi rum le mi sifak i dannak um lo in ram ser,” kha a rak si. Thil tampi cu zapi nih i hrawmmi an hung si. Cu bantuk ruang ah Communist ram zong ah secular state hi a hung lar ve. Kan Myanmar ram zong secular state in serding ramkhel hruaitu hna nih an duh. Cu an duhmi theih khawh nakhnga cawnpiaknak a ken kip ah an tuah. Acheukhat nih secularism cu an cohlang lo. Burmese nationalist cheukhat hrim nih cun Burmese nationalism cu Burmese nunphung le Buddhist kilven kha a si tiah a ti (DVB Debate: Nationlism). Hi bantuk in Khrihfa cheukhat zong nih secularism cu an duh ve lo. Hi bantuk cu nitlaklei ram nih an rak tawn balmi bantuk kha a si. Cucaah, hi ca ah ka ṭial hnawhchan cu secularism based in kan ram kan ser cun biaknak ca ah siseh, pumpak ca ah siseh, ram ca ah siseh a ṭha lai ti kha a si.
___
Ref:
- Steven Conn 2018. " Review: Secularism: Politics, Religion, and Freedom by Andrew Copson". Accessed on https://origins.osu.edu/review/secularism-past-and-future
- Holyoake, G. J. (1872). The Reasoner. Holyoake. p. 100
- Marka 12:17
- Aliefendiolu, 2001:75-76).
- American Civil Liberties Union, Your Right to Religious Freedom. Accessed on https://www.aclu.org/other/your-right-religious-freedom?fbclid=IwAR0nChcy2rjMlajr_BqHNJWSiZmlWAO5iTvHL_NioPdab3M-orOXFFE8Lmw
- IPL, Advantage of Secularism
Accessed on : https://www.ipl.org/essay/Advantages-Of-Secularism-FKHMC36CE86 - World Population Review, “Secular Countries 2020” Accessed on https://worldpopulationreview.com/country-rankings/secular-countries?fbclid=IwAR0zvDakBa9sKOqBI_EGJ-Tjf5pCp8XS0iaaGLeYgYod8yFEtLcs-h9TkCg) .