U.S. Cozah nih North Korea Kong Arak I Tuak Palhmi

 South Korea le North Korea raltuknak, mi tampi nih Korean ral timi cu 1953, July 27 a dih i, minung sing 30 hrawng an thi lai ti a si. Ral tuk cu a dai nain, nihin tiang phundang in ituk le idohnak cu hi ram pahnih karah a um rih ca ah an um dan hna cu “negative peace” tiah an ti hna. U.S. nih North Korea kong ah policy tampi a hman nain, North Korea hi nihin tiang ah a thazaang a tlawmter kho lo i, a daih zong a daih ter kho rih lo. Tutan Iran kong ah U.S cawlcangning zoh tikah North Korea kong he pehtlai in an rak i palhmi ruang ah North Korea nih nuclear lung tampi a ngeih khawh ca ah, Iran nih North Korea bantuk dir hmun a phakding an duh hrimhrim lo ca ah a si kho men ti ruah lo awk a tha lo. Cucaah, hi capar tawi ahcun U.S nih North Korea kong ah zei bantuk dah palhnak arak tuah timi kha langhter a si.



North Korea nih Nuclear Pa Zeizah Dah A Ngei Hnga?

Hecker timi U.S nuclear scientist pa hi North Korea nuclear sernak kong ahlatmi a si i, amah hi North Korea nuclear ser zong ah voi 7 tlukte arak phan. North Korea nuclear kong chim rel tikah amah bia hi an i rinhchan ngaimi a si. Amah nih arak chim tawnmi cu North Korea hi nuclear aser kho lai lo ti bantuk in ruahding a si lo ti, a si. Nain, cu tin a chimmi cu an rak zum lem lo. 2006 in 2017 tiang ah North Korea nih nuclear hriam voi 6 a hung san (test), Cu lak ahcun, U.S a phan kho ding Hwasong-14, Hwasong – 15 ti bantuk hriam zong a hun test tikah North Korea nih zei a ser kho lai lo timi cu palh a si ti a hung lang. Hecter nih a chimmi ning ahcun North Korea nih hin Clinton U.S nih President a tuan chan ah nuclear bom pakhat hmanh an rak ngei rih lo nain, Bush chan ah nuclear hriam 4-6 karlak, Obama chan ah 25 hrawng, Trump chan (voikhatnak) chan ah 45 a ngei a ti. Cucaah, amah bia in char in nuclear thiamsang hna nih North Korea nih nuclear bom lung 65 in a cunglei a ngei diam lai ti an ruah damh.

North Korea nih Nuclear hi Zeicadah Aser?

North Korea hruaitu han nih hin Actor Network Theory (ANT) timi khuaruahnak kha an i seh chih. ANT cu a foinak in minung a si lomi ‘thil’ zong hi ram sernak le zatlang nun sernak ca ah abiapimi an si kho ti a si. Tahchunhnak, tthit um thuam (wedding dress) aa hrukmi le hruk lomi cu an power aa dang tbk kha a si. Cu ruang ah ram sernak ah thil biapi ngeihnak hi himnak siloah tthawnnak a kan pek lai ti kha North Korea hruaitu upa hna nih an zumh caah, nuclear ser hi an thawk ti, a si. Zei ruang ah North Korea nih nuclear hi a ser timi kong ruahnak aa dangmi tete an um. Acheu nih ram cheukhat he nang le kei ti in ramkhel i cilh khawhnak thazaang “bargaining power” ngeih a duh ca ah a si, an ti. Bargaining power timi cu Myanmar ram EAOs pawl nih ralkap kan thawn ahcun Kawl ralhrang nih a kan tthih lai i, bia a kan ruah lai ti bantuk khuaruahnak kha a si. Fiang deuh in chim ahcun AA hruaitu Tun Myat Naing nih kan tthawn ahcun Kawl ralbawi nih sanpuih a kan pek lai tiah a timi phun kha a si.

Sihmansehlaw, a cheukhat nih cun, North Korea nih nuclear a sermi cu bargaining power duh ruang ah silo in, an cozah nun khawhnak (regime survive) ca ah a si, an ti ve. North Korea ram pumpi khuaruahnak state ideology hi ‘Juche’ a si. Juche cu a foinak in phunthum in “ram cu amah te in a dirmi a si lai, cu ti a dir khawhnak hnga ca ah ramkhel lei luatnak, ralkap le sipuazi thawnak a um lai. Cun, hruaitu hi an biapi i, an nawl kan ngai lai timi” ruahnak a si. Jung H. Pak an timi U.S nu, Biden chan ah North Korea kong ah U.S Special Representative a simi nih a rak timi cu Saddam Hussein le Gaddafi hna nih nuclear ser a sungh an pek ruang ah an tonmi dirhmun nih khin North Korea hruaitu nih an cozah a nun khawh nakhnga ca ah nuclear ngeih hi aherh tiah an ruah e, a ti. Cu ruang ah, Pak nih cun North Korea nih nuclear hi zeitik hmanh ah a sung a pe lai lo, arak ti.

U.S nih North Korea Pehtlaihnak

North Korea hi chanthar U.S President nih direct in pehtlaih lo in sipuazi phihnak, mawhchiatnak ti bantuk deuh an tuah tawn. Victor Cha an timi Republican zong a si i, Bush chan i, Asia kong he pehtlai in Director a simi pa nih arak chimmi cu, North Korea cu amah ril in a ril te lai. Arab Spring ah a cangmi bantuk in North Korea ramchung ah harhnak, ramkhel lei ruahnak idannak a um lai i, North Kora cu aa cheu te lai tiah arak ti. North Korea ram mi kumkhat phaisa lut hi, 1990 ah $ 1,146 arak si nain, 1998 ah $ 573 bak ah arak tla. Sinain, cu tin a si ko bu zong ah North Korea uknak cu arawk lo ca ah Victor Cha nih cun North Korea cu “impossible state” a ti i cauk in North Korea kong cu arak chuah. Anih nih “impossible state” a ti duhmi cu ram pakhat dirhmun ah a dir kho lo ding, a hmun kho lo ding a si nain, a dir kho ca ah a si kho lomi ram ti kha a chim duhmi a si. Victor Cha kong ka langhter duhnak cu amah hi U.S nih North Korea kong ah Hecker le Jung H. Pak bantuk in an rak ibochan ve mi a si ca ah amah idea kha U.S nih policy a ser tikah tampi an irinh chan ca ah a si.

Trump nih voikhat ah U.S President a tlin tikah North Korea kong he pehtlai in U.S cawlcanghning a hun thlen ngaingai. Hecker le Serbin nih an chimmi cu Trump le Kim Jong un hi kum 2017 dongh lei in 2019 tiang hrawng ca “personal letter” an rak i kua tawn an ti. Hi bantuk pehtlaihnak a hung tthan ruang ah ahnu ahcun Singapore le Vietnam ti bantuk ram hna ah Kim le Trump cu tonnak an rak ngei kho. Sihmansehlaw, cu ti tonnak ah an rak itimhmi daihnak ser cu ataktak hlawh arak tling lo. Hi ti hlawh a tlin lonak hi atlangpi in pahnih in a lang. Trump ruahnak pe tu kar ah ruahnak pahnih in arak um ti, a si. John Bolton timi Trump cozah i National Security Advisor nih cun Kim he hnatlaknak tuahmi cu atak ah a phi a chuak lo phun; Libya style denuclearization a si lai, arak ti. Nain, adang Trump mi zumh Stephen Biegun nih cun dot khat hnu dokhat phun in hnatlaknak tuah i, minthut ding a si tiah ruahnak arak pek ve. Kim le Trump an rak ton lio hrimhrim ah anmah pahnih hi an um ve ti a si. Sihmansehlaw, Bolton ruahnak cu Trump nih arak zulh deuh ca ah Hanoi ah Kim le Trump an i ton tawn lio ah Trump nih Kim cu remdaihnak tuahding ah naa ready rih lo tiah a ti i, biaruahnak cu a chuah tak. Bolton a ruahnak cu North Korea nih hin nuclear hrawh aa tim lo, a miak a kan timh ti, arak si. Hecker te pawl nih cun hi kong ahhin U.S cozah hi an mawhchiat pah, diplomacy cu hlawh tlinhak reward ca ah tuahding a si lo, nuclear hrawh khawhnak lam lei tu in ral kalpi deuh ding a si, an ti. North Korea ram ah U.K ambassador a tuanmi Everard nih cun U.S cozah hi North Korea pehtlaihnak ningcang aa thlengmi (santion tuah chel, biaruah chel) nih hin North Korea zia phundang in a um ter e, tiah a ti.

 

Biadonghnak

Atlangpi in a cung cah ka langhtermi ah hmuh khawh a simi pakhatnak U.S mithiam sang hna le hruaitu hna nih North Korea hi a nung kho lo ding le arawk ding ram ti phun in an rak hmuh. Pahnihnak ah, nuclear a ser kho lai lo. A ser hmanh ah bargaining power a duh ruang ah asi lai tiah an rak ruat. Cu ti an ruah karah North Korea nih nuclear cu lu tampi arak ser i, nihin ahcun lu 65 leng paoh a ngei cang ti a si. Cun, adonghnak cu North Korea hruaitu le North Korea cozah an iton tikah U.S cozah nih amiak an chuah kho lomi hi a si. Amiak chuah khawh lo timi cu nuclear hrawhnak lei a panh khomi lam an rak ser kho lo tinak kha a si.