Kawl Miphun Hna Political Culture: Acunglei Lawngah Power A ummi Nunphung

Nunphung timi cu chikkhat te ah a chuakmi le minung pakhat nih a chuah ter khawhmi a si lo. Kum le caan saupi, zatlang buu nih hmanmi ziaza a si. Cu bantuk nunphung cu ram pakhat ah a biapi ngaingaimi a si. Ram pakhat i, a sining, ahnu le ahmai zoh tikah zoh zungzal aherhmi thil pakhat a si ca ah tutan cu Kawl miphun hna i nunphung lakah pakhat a simi ramkhel nunphung (Political culture) kan zoh ṭi hna lai. Kawl nih ramkhel nunphung an hmanning cu atanglei bantuk in hmuh khawh a si. Siangpahrang chan, Acung in a tang ah a kalmi le Hringtu thih cu fale nih ro co.

1.     Siangpahrang chan timi hi သက်ဦးဆံပိုင်စနစ် an timi khi a si. A sullam cu siangpahrang nih rammi nunnak tiang a ngeih dih timi sullam a si.  Rammi nunnak tiang siangpahrang nawl a si ahcun adang suingun le chawva cu chim awk um ti lo khi a si. Cucaah, Kawl miphun hna nih hlan chan i siangpahrang kong cawihler in an chuankhaan tikah " ဘဝရှင်"  le ရေမြေရှင်" an ti theo tawn hna. Sihmansehlaw, hi ti siangpahrang nih power a ngeihnak hi zei ruang ah a si, ho nih dah cu power cu a pek ti bantuk hi kawl in hmuh awk a har ngaimi a si. Cucaah, mi thiamsang hna nih Myanmar rammi cu power ngei le power ngei lo ti in phun hnih tu in an um, an ti hna. Cheukhat ram le nunphung ahcun siangpahrang cu Pathian siloah nunphung in biakmi khuazing nih power a pek tawn hna nain Kawl nunphung ahcun cu tin a si lo ca ah siangpahrang sin ahhin power hi zakhat ah zakhat bak kha a dil in arak i dil. Sang le veng, zatlang, biaknak ah power a um lo i, siangpahrang sin lawnglawng ah ram uknak power a ummi kha Kawl miphun hna i, political culuture pakhat cu a si.

 

2.     Acung in a tang ah a kalmi power: Acung in atang ah a kalmi ram uknak power phun hi Myanmar ram ah chanthar tiangin fek te in a um rih. Democracy rim a hmui caan zong ah fek te in a um i, nihin tiang fek te in a um rihmi a si. Ram pumpi power vialte kha a cung ah aa but dihmi ram a si ca ah ram uknak cu a cung in a ra. Cucaah, democracy nunphung bantuk in atang in a cung ah power kha an kai kho tawn lo. Atak zong ah, rank sang pawl sinah mipi nih lomhnak bia an chim tawn. Rammi nakin bawi kha an bawi deuh timi a chuahtertu a si. Rammi nih a cung in power arak ra ti an cohlan tuk tikah uknak an duh lo tikah duhnak langhternak a tlawm. An in khawh bak lo lawng ah duh lonak an langhter tawn. Duh lonak langhternak in an tei lo ahcun hramhram hriamtlaih dothlennak tiang in "သေရင် မြေကြီး ရှင်ရင် ရွှေထီး" tin do an thleng tawn. Cu ti a si ca ah dothlennak an tei lo ahcun an thi ko nain, dothlennak an tei ahcun power kha fak tuk in an i tlaih sual lengmang ve ṭhan.

 

3.     Hringtu thih hnu fale roco: Siangpahrang a thih lawng ah a fa nih ro a co lai timi nunphung a ngeimi hi Kawl miphun an si. Cucaah, Siangpahrang thahnak, ule nau thahnak ti bantuk kha arak um tawn. Phundang in power hmuhnak ding ah thahnak kha a rak um tawn. Cucaah, siangpahrang nih siangpahrang a ṭuan tikah security le adang herhhai in a nunnak kha a kilven tawn. Cucaah, Kawl nunphung ahcun rian ṭuan khawhnak power ngeih deuhdeuh lungretheih in um deuhdeuh kha a si. Hi ruang ah power  kha vainam bantuk in an i tlaih i, an nawl ngeihnak a hnawr suantu cu thihnak le thahnak tiang an pek tawn hna. Vuanṭhan, siangpahrang inn rian ṭuan, MPs tbk tiang in power ngei siangpahrang siloah uktu kha an ṭih tuk ca ah an chimmi paoh a dik le dik lo ruat lo in an thangṭhat hna. Rank kai duh ah i thangṭhat le i len kai zong kha a tam hringhranmi nunphung a si.

Ram Uknak Fehternak

Ram uktu hna nih ram an uk tikah an uknak fehterning phun hnih in a um. Cu lakah an hmanbikmi cu " ṭihnak-ralchiatter" hi a si. Mipi cu power in an uk chih hna, an namneh hna. Uktu nih an duh si le an tlaih hna, siloah dan an tat hna. Cucaah, Kawl Siangpahrang cu mipi kha an ralchiat dingah an naih hmasa hna ca ah mipi nih ṭihnak in an zoh ve hna. Phundang in, siangpahrang nih minung kha a ning a ṭih ter hnu ah a uk hna. Cun, adang phunkhat cu mipi nih siangpahrang an duh dawtding siloah an thangṭhat ding lam a si. Cucu biaknak hoih in cawnpiak i, uk kha a si. Cucaah, Kawl nih an thawk hmasabikmi an pennnak Bagan uknak zong khi kan zoh tikah Buddhist biaknak he an kep, Buddhist biaknak in mipi kha an cawnpiak hna.

Kawl siangpahrang pennak Bagan chan ah Anawryatha siangpahrang (1044-1077) cu Pithitkat (ပီဠကတ်) kha Bagan ah a rak phorh i Buddhist biaknak a cawnpiak hna. Cu bantuk in Kawl biaknak a donghnak Kungbawng chan i Min Dung Min siangpahrang zong nih Buddhist cawisannak in a rak uk hna. Cu bantuk ṭhiamṭhiam in Union chan ah an zia cu thlau lo in Prime Minister hlun U Nu zong nih Buddhist biaknak kha a cawihler ve_ Ram pumpi state biaknak tiang a rak thanh. Tuanbia zoh tik zong ah Kawl siangpahrang le Kawl bawi nih cun Kawl biaknak hmelchunhnak se-ṭi phun hi an i hmaithlak zungzal fawn. Cucaah, ram uknak fehternak ca ah Kawl siangpahrang le uktu hna nih mipi kha ṭihnak ngeiter in an uk bantuk in, mipi lungthin laknak ding ah biaknak zong kha an hman tawn timi hmuh khawh a si.

Power I Cuhnak

Siangpahrang chan ah uk ningcang duh lo ruang ah siangpahrang doh ti a um bal lo. Siangpahrang si duh ca ah siangpahrang doh ti lawng arak um bal. Sihmansehlaw, siangpahrang a doh i, siangpahrang a cangmi nih siangpahrang an can tikah an rak dohmi siangpahrang bantuk in ram kha an uk tawn hna. Sal si lio ah sal ngeih a ṭha lo an ti nain, bawi an si tikah sal ngeih a ṭha an ti ṭhan tawn. Cucu Kawl nunphung pakhat arak si.

Mirang chan lio ah Mirang uknak duh lo in do a ṭhlengtu bu an rak um. Saya San dothlennak le 30 Comarade an si. Chanthar ahcun hriamtlai in dothlennak a tuahmi EAOs pawl le ramkhel in siloah hriamtlai lo in dothlennak a tuahmi tin hmuh khawh a si. Hi hna nih an kalpi mi cu uknak remhnak ding ah uktu kha doh i, mah kha uktu ah i can kha a si. Sihmansehlaw, dohtu nih cozah an tlaih tikah kan duhning in kan uk khawh nakhnga power i tlaih ahau ti kha an pom ve. Cucaah, mah siangpahrang si duh ruang i siangpahrang ah va can bantuk kha aa chuah ṭhan.