World Economic Forum
BiahmaiṭhiSipuazi ṭhanchonak ah democracy le dictatorship ah zeidah a ṭha deuh timi hi kum le khua saupi, vawleicung political economics scientist tampi nih an rak i al mi bia atu tiang fiang hlang in evidence he a phi a chuak rih lomi thil a si. Acheu nih democracy nih sipuazi a thanter deuh an ti lio ah a cheu nih cun dictatorship nih a ṭhan ter deuh e, an ti ve. Acheukhat nih cun, democracy nih sipuazi ṭhanchonak a hrawh an ti ve. Acheu nih cun dictatorship nih a hrawh deuh an ti ve fawn. Hi kong ah vawleicung research tampi a chuak nain zei uknak phung nih dah sipuazi a ṭhan ter deuh ti cu nihin tiang a phi fiang in a um rih lo. A ruang cu pakhatnak, research, paper, tampi an chuahnak le an hmuhmi idea pawl hi a kum le a caan aa dan ruang ah a si. Pahnihnak, anih system hi a ṭha deuh ko tiah evidence langhter awk a um lo ca ah a si. Cu leng ah a bik in, ram pakhat i a hmangmi phungle phai nih bia a chim ve ca ah a si (Park Song Kyeong). Cucaah, Hi capar ahcun, hi bia alnak he pehtlai in zeitin vawleicung scholar hna nih an ruahning a si timi kha tawi te in langhter ka duh.
Democracy nih sipuazi a chiat ter
khawhnak
- Metlzer Richard nih cun democracy nih sifak dohnak hi a kil kamh kho lo. Aruang cu democracy ram ahcun rammi nawl ngeihnak a san bik ca ah rammi nih tax tlawmte pek kha an i thim a ti (tax thumh ding au lengmang). A idea bik cu tihin fian ternak a tuah. Ram pakhat ah minung phunthum in a fianh. Zaran nakin income tam deuh a hmuh ca ah tax tam deuh a pemi, tax zatuak tluk (average rate) a pemi le, zaran nakin tlawm deuh a pemi, an um a ti. Problem a chuahnak cu income tam le tlawm ning in tax an pekmi aa dan ko nain cozah nih tlukruan in a pehtlaih (treat equality) tik ah a si, a ti. Tax zarannak tam deuh a pemi nih a pekmi a tam deuh nain, ahlei in cozah nih a pehtlaih (treat) lo tikah or, tax hi zarannak in tam deuh ka pek i, a sang tuk (Kaa sungh deuh). Ka hmuhmi he aa kaih lo tiah a tuak tikah investment tuah lo in i dinh (consume) kha aa thim tawn. Cu bantuk in zaran nakin tax tlawm deuh a pemi nih tax a pekmi a tlawm nain tax tampi a pemi he zat in cozah sin in covo a hmuh tikah (treat equality) tax pek kha aa ṭhat hnem. Nain, problem a chuahnak cu a income level a tlawm tuk tikah tax pek kha a ca ah ahar kho. Cucaah, rian ṭuan lo in cozah bawmhnak (sifak bawmhnak) lawng a bawh kho. Hi bantuk zarannak in a tam deuhmi nih investment tuah lo le zaran nakin a sifak deuhmi nih rian an ṭuan lo tikah sipuazi a ṭla kho, a ti.
- Democracy ahcun rammi nawl ngeihnak a san ca ah cozah nih an duhning paoh in “policy” ser aa harh ca ah thil tuah limnak ah dictatorship i pressure pek i tuahtermi nakin a khul a nuar deuh.
Democracy Nih Sipuazi A ṭhanter
Deuhmi Timi Khuaruahnak
- Democracy ahcun thimnak a um. Hi thimnak ruang ah sipuazi ṭhanchonak a chuahter ti, a si. Aruang cu aluancia thimnak ah teinak a hmu nain a biakam a tlin lomi, sipuazi ka ṭhancho lai a ti nain a ṭhancho ter kho lo tu candidate kha thimnak tuah ṭhan tikah thim ti lo khawh a si. Phundang in thimfung thlatu nih an duhmi economic growth a tuah kho lai tiah an ruahmi candidate kha election ah thim lengmang khawh a si.
- Freedom of speech a um ca ah sifak hna nih an harnak kong an chim khawh. An harmi voice cu politician pawl nih an theih tikah vote ngahnak ah an zulh ve. Cu ruang ah mi sifak nih mi rumnak in vote an thlak deuh tawn.
Dictatorship nih Sipuazi Achiat Ter
Khawhnak
- Dictatorship ahcun rammi nih invest an tuah lo. Aruang cu dictator nih kan thil ngeihmi le kan tuahmi a kan lakpiak lai ti an phan ca ah a si. Thil lakpiak le chuh cu dictatorship uknak tang ahcun a um taktak tawn ca ah a si.
- Dictatorship ahcun self-interest group pawl kha pressure an pe lo. Cucaah, a rummi nih an rum tuk i, a sifakmi nih an si a fak chin.
Dictatorship nih Sipuazi Aṭhat
Ternak
- Project an tuahmi kha pressure hmang in aran nakin rammi a lim ter khawh hna.
- Dictatorship cheukhat ahcun rule of law a um ve ca ah investment a um ve i, sipuazi ṭhanchonak a karh ve.
Biadonghnak
Democracy ahhin society ah mah duhmi
buu ser khawhnak, mah duhmi tuah khawhnak, mah duhmi political party tuah
khawhnak tbk liberalism idea kha a tam ngai ca ah economic growth a chuah ter
deuh timi idea kha a biapi mi pakhat cu a si ve. Dictatorship in a ukmi ram
cheukhat chung in Singapore le China te pawl an ṭhan tuk ve fawn ca ah
democracy hi an ṭhang deuh ko ti ding ah ahar ve. Democracy ram a si nain
Singapore le China nakin a let in a ṭhan lo zong an tam ve taktak mi cu mit
hmuh kut tongh a si. Hi kong ah Przeworski le Liongi nih cun “Politics cu
economic growth he aa pehtlai nain ukning type cu economic growth he aa pehtlai
lo” an ti ve. Acemoglu le Robinson nih cun sifak dohnak system a hmangmi uktu nih
sipuazi hi an ṭhanter deuh an ti. An chim duhmi cu society ah sifak dohnak ti
bantuk a ummi nih hin an ram kha “industrialize” an si ter deuh i, technology
fimnak he a ton ter hna tikah an rum deuh an ti. An chimmi lak ah “institutional
reversal” kha an char i vawlei pumpi i ram tampi, hlan lio kum 1500 i a rak
rummi ram hna nihin i an sifahning kha an peh ton. An hmuhmi cu ram tam deuh
aluancia kum 1500 lio i a rak rummi cu nihin ahcun an si a fak ti a si. Hi ti “Institutional
reversal” a chuahnak cu colonies pawl nih an rak hmanmi system ruang ah a si,
an ti. Colonies system a simi agricultural technologies pawl teinak or hlawn tlinhnak
an hmuhnak ram pawl an zoh tikah society um ning he tampi aa pehtlai ti a si.
Atlangpi in an chuahpi mi institute a tha mi a umnak society ahcun ṭhanchonak a
um nain a chia khaa mi institute a umnak ahcun sipuazi lei ṭumchuknak a chuak
ter an ti. Hihi democracy maw, dictatorship dah sipuazi a ṭhancho ter deuh timi
cu a fiang lo ngaimi thil a si tiah an chim.
0 comments:
Post a Comment